Tưởng chừng chỉ là một loại cây gai tua tủa mọc dại ở bụi bờ, vậy mà cây lá sưng lại được người đồng bào miền núi xứ Quảng ưu ái dùng làm gia vị cho rất nhiều món ăn. Lá sưng xào thịt trâu, thịt bò; lá sưng nấu canh với củ mì, cá tràu… đều là những món ăn có hương vị thơm ngon, khó cưỡng nơi rẻo cao.
Người Hrê ở Quảng Ngãi gọi lá sưng là lá poot. Đây là loại cây mọc hoang dại khắp bìa rừng, góc núi, nên rất dễ kiếm tìm. Nói đến những món ăn của người Hrê gắn với lá sưng, có lẽ phải nhắc ngay đến món thịt trâu, thịt bò nấu lá sưng.
Nếu như người đồng bằng thường xào thịt bò, thịt trâu với lá lốt, hành tây hoặc rau cần, thì người Hrê lại hay dùng lá sưng để xào, nấu canh cùng các loại thịt này.
Đọt lá sưng được người miền núi Quảng Ngãi dùng để xào với thịt bò, tạo nên món ăn có hương vị rất đặc biệt.
“Lá sưng gai nhiều và cứng lắm, nên chúng tôi thường chỉ dùng phần đọt non để nấu ăn. Đọt sưng hái về cứ giữ nguyên như vậy mang đi rửa sạch, không cần cắt nhỏ. Chờ thịt bò, thịt trâu gần chín thì bỏ đọt sưng vào xào chung, rồi nêm nếm ít muối, mắm, hạt tiêu. Không nên bỏ đọt sưng vào sớm quá, thịt sẽ bị nhẫn”, ông Phạm Văn Hùng, ở xã Ba Xa (huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi) hào hứng chia sẻ bí quyết.
Không thơm nhẹ nhàng, thoang thoảng như rau ngò, rau thơm; cũng chẳng nồng nàn như lá lốt; lá sưng thơm kiểu mộc mạc. Chính hương thơm đậm chất “núi rừng” cùng vị the the của đọt lá sưng làm cho món thịt bò xào trở nên đặc biệt và mới mẻ.
Nhờ mùi thơm dân dã, mộc mạc, nên lá sưng còn được người vùng cao dùng như một loại rau gia vị mỗi khi nấu món canh măng cá tràu.
Chỉ cần dăm nhánh lá, vài đọt sưng cắt khúc rồi thả vào nồi canh măng cá tràu đang sôi bùng trên bếp, thì bao nhiêu mùi tanh của cá đều được mùi thơm của lá sưng khỏa lấp. Lá sưng nấu canh măng cá tràu hợp vị đến mức, chỉ cần chan vài muỗng nước canh vào cơm nóng… cũng đủ khiến người thưởng thức ăn “ngậm mà nghe”…
Không chỉ đượm vị khi nấu cùng thịt, cá, lá sưng còn tạo ra hương vị rất thơm ngon khi nấu canh cùng củ mì. Canh củ mì nấu kèm lá sưng không cần bí quyết cao siêu, chỉ cần chọn dăm củ mì dẻo mang đi cắt khúc, ngâm cho hết nhựa rồi mang đi nấu. Chờ cho củ chín đều thì thả vào nồi canh một ít lá sưng cắt nhỏ rồi nêm nếm gia vị cho vừa ăn và tắt lửa.
“Nấu canh củ mì lá sưng chẳng qua là để ăn kèm cho đỡ tốn gạo, nhưng ăn miết thì đâm ra ghiền. Những bữa mưa rừng tuôn xối xả, lạnh ngắt, có nồi canh củ mì lá sưng nóng và thơm thì ấm cúng không gì bằng…”, ông Hùng kể, rồi cười giòn tan.